Το ξύλο (δε) βγήκε από τον Παράδεισο (ούτε κι από την κόλαση…)

“Τα κοινωνικά τεκταινόμενα, τα οποία λαμβάνουν χώρα εκτός του σχολικού περιβάλλοντος  χτυπούν με ιδιαίτερη επιμονή την πόρτα της σχολικής τάξης”

Παπανικολάου Χρήστος

— Πού είναι, κυρ δάσκαλε, ρώτησα, η Νέα Παιδαγωγική; γιατί δεν έρχεται στο σκολειό;
Τινάχτηκε από την έδρα, ξεκρέμασε από τον τοίχο το βούρδουλα.
— Έλα εδώ, αυθάδη, φώναξε, ξεκούμπωσε το πανταλόνι σου.
Βαριόταν να το ξεκουμπώσει μόνος του.
— Να, να, να, άρχισε να βαράει και να μουγκρίζει.
Είχε ιδρώσει, σταμάτησε.
— Να η Νέα Παιδαγωγική, είπε, κι άλλη φορά σκασμός!
(Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, Α΄Γυμνασίου)

Η εικόνα του δασκάλου, όπως μας την παρουσιάζει ο Νίκος Καζαντζάκης έχει παρέλθει ανεπιστρεπτί και ευτυχώς. Οι σύγχρονες παιδαγωγικές μέθοδοι έχουν εξοβελίσει, τύποις και κατ’ ουσία, τις έννοιες της τιμωρίας, λεκτικής ή σωματικής, και του αυταρχισμού της εξουσίας του δασκάλου. Οπωσδήποτε ο θεσμός του σχολείου συντηρεί κατ’ ανάγκη, σε ορισμένο βαθμό, μια κάποια εξουσιαστική σχέση, την «έλλογη εξουσία», κατά τον Έριχ Φρομ. 

Το Δημοκρατικό Σχολείο και βασικές αρχές της Παιδοψυχολογίας, έχουν θέσει νέες βάσεις για την ποιότητα της καθημερινής εκπαιδευτικής πρακτικής, ενώ και η Νομοθεσία προστατεύει και εγγυάται την τήρηση των παραπάνω. Το Σύνταγμα, ο τυπικός νόμος και οι διεθνείς συμβάσεις διασφαλίζουν ότι η σχολική πραγματικότητα σέβεται τις πανανθρώπινες αξίες και αρχές, τα ατομικά, πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα όλων των εμπλεκομένων μερών σε αυτήν.

Το σχολείο, βέβαια, συντηρεί, διαιωνίζει και φροντίζει για μια εύτακτη και δίκαιη κοινωνία (τουλάχιστον σε προγραμματικό-διακηρυκτικό επίπεδο). Ως θεσμός, δηλαδή, επιδιώκει, πέρα από τη μεταλαμπάδευση γνώσεων και δεξιοτήτων, προωθώντας την ενεργητική συμμετοχή των μαθητών, την κοινωνική ευημερία. Συμβάλλει στην απρόσκοπτη καθημερινή διάδραση των ατόμων, τα οποία διαβιούν σε κοινωνία οργανωμένη σε κράτος.

Ως εκ τούτων, δε θα μπορούσε ποτέ να αδιαφορήσει, ακόμη κι αν ήθελε, για τα κοινωνικά τεκταινόμενα, τα οποία λαμβάνουν χώρα εκτός του σχολικού περιβάλλοντος. Αυτά χτυπούν με ιδιαίτερη επιμονή την πόρτα της σχολικής τάξης και τα δρώντα πρόσωπα εντός αυτής έρχονται αντιμέτωπα με μια συνθήκη απρόσμενη και ίσως απαρχαιωμένη, αν ιδωθεί στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο, όπως ορίζεται στον σύγχρονο τρόπο παραγωγής και οικονομίας.

Ζητήματα οικονομικής ή οικογενειακής φύσης, ταχείες και βίαιες αλλαγές στον τρόπο που το άτομο βιώνει τον κοινωνικό του περίγυρο, καθιστούν τον θεσμό του σχολείου ανήμπορο να δαμάσει τις προκύπτουσες συνέπειες όλων αυτών.

Μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικοί διαπλέκονται σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο πολύεδρο υποχρεωτικής κοινωνικής συμβίωσης,  χωρίς να έχουν προετοιμασθεί για αυτό και με προσλαμβάνουσες πολύ διαφορετικές από τις προσδοκίες του εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο φαίνεται να προτιμά τον στρουθοκαμηλισμό…Τα χαρτάκια κάτω απ’ το χαλάκι!

Εντάσεις, οι οποίες συχνά φτάνουν ή και ξεπερνούν τα όρια της λογικής αντίδρασης, δεν είναι πρωτόγνωρο φαινόμενο στα σχολεία του δυτικού κόσμου. Στην άλλη μεριά του Ατλαντικού βλέπουμε συχνά την πιο ακραιφνή μορφή αυτής της «ασυμφωνίας»…

Στη χώρα μας, τον τελευταίο καιρό, διαπιστώσαμε ότι μέσα από ένα σχολείο μπορεί να ξεπροβάλλουν ροπαλοφόροι, με προτεταμένες και υψωμένες παλάμες, ασκώντας ωμή βία σε «αντιφρονούντες». Μπορούμε να πούμε ότι εκπλαγήκαμε, αλλά θα αυτό θα ήταν μια φθηνή δικαιολογία και δε μας αξίζει.

Τα τελευταία χρόνια, οι εκπαιδευτικοί στην Α’ Βάθμια Εκπαίδευση, συζητάμε όλο και συχνότερα την εισαγωγή, στις τελευταίες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου, πειθαρχικών ποινών, μολονότι γνωρίζουμε πως ο Συμπεριφορισμός μικρή αξία έχει στη διαμόρφωση μόνιμων επιθυμητών στάσεων και συμπεριφορών. Αποτελεί, ωστόσο, ένα ultimum refugium, ένα πυροσβεστικό μέσο σε καταστάσεις ανάγκης, τέτοιες που μόλις στην προηγούμενη δεκαετία θα φαίνονταν απίθανες. Κι όμως…«Εικόνα σου είμαι, κοινωνία, και σου μοιάζω».

Πρόσφατα έγινε γνωστό ένα περιστατικό, που δεν τιμά κανέναν, εκπαιδευτικό ή μη.

Ένας καθηγητής χαστούκισε μαθήτριά του σε ΕΠΑΛ της Αττικής, ενώ το γεγονός καταγράφηκε από συμμαθητές της (από τα κινητά τους τηλέφωνα…). 

Αμέτρητα ρεπορτάζ σε ειδησεογραφικά δελτία και «μεσημεριανά» έσπευσαν για ακόμη μία φορά να τέρψουν το φιλοθεάμον κοινό, την κοινή γνώμη («μια φθηνή, μια πόρνη», όπως είχε πει ο Τζίμης Πανούσης), αδιαφορώντας για την επίπτωση που ΚΑΙ αυτή η τηλεοπτική «δωσιδικία» θα έχει στην ήδη βεβαρυμμένη κοινωνική πραγματικότητα, αποτέλεσμα της υγειονομικής συγκυρίας (;) και των συνακόλουθών της.

Η κατεύθυνση ορίστηκε, το σύνθημα δόθηκε, η απόφαση προλήφθηκε κι ο ένοχος πλήρωσε με την «εσχάτη των ποινών».

Αναμφίβολα, εκ του αποτελέσματος, μπορούμε να πούμε ότι ο εκπαιδευτικός προέβη σε πράξη ηθικά και νομικά ανεπίτρεπτη. Αναμφίβολα; Και στην τελευταία περίπτωση;

Το Σύνταγμα στο άρθρο 2, παράγραφος 1 ορίζει τα σχετικά με την ανθρώπινη αξία και τον σεβασμό της, ενώ το ίδιο αναφέρεται και στην ΕΣΔΑ στα άρθρα 1, 5, 8, 9, 10 κ.α. Εξειδίκευση των παραπάνω διασφαλίσεων συνιστούν και επιμέρους διατάξεις του εσωτερικού δικαίου, όπως αποτυπώνονται, για παράδειγμα, (μεταξύ άλλων) και στον Ποινικό Κώδικα, στα άρθρα 20, 21, 24, 25, όπου περιγράφεται η έννοια της άδικης πράξης, πότε αίρεται αυτός ο χαρακτηρισμός μιας πράξης, πότε αίρεται ο καταλογισμός μιας τελειωτικά άδικης πράξης και ποιος ο ρόλος της υπαιτιότητας στην κρινόμενη κάθε φορά περίπτωση.

Κοντολογίς, πράγματι το αποτέλεσμα ορισμένης ανθρώπινης συμπεριφοράς, νομικά ενδιαφέρουσας, έχει τον πρωτεύοντα ρόλο. 

Ωστόσο, τα κίνητρα, η προηγούμενη κατάσταση, το μέρος που φέρει την υπαιτιότητα ,καθώς και άλλα γεγονότα, μετριάζουν ή -ενίοτε- επιφέρουν την τελικά δίκαιη κρίση, σε αντίθετη κατεύθυνση απ’ ό,τι φαινόταν αρχικά λογικό. Μια τέτοια κρίση, ωστόσο, δε λογαριάζει από «κοινές γνώμες»…

Σε καμία περίπτωση το παρόν δεν αποτελεί απολογητικό υπόμνημα, στο πλαίσιο μιας κλαδικής, φτηνής υπεράσπισης, μιας κακώς οριζόμενης συναδελφικότητας.

Έχει όμως σαφή και ξεκάθαρο σκοπό να τονίσει ευθαρσώς ότι ζητήματα σημαντικά στον ευαίσθητο χώρο της σχολικής κοινότητας, οφείλουν να αντιμετωπίζονται με τη δέουσα ψυχραιμία και σοβαρότητα, αποδίδοντας δίκαια τον καταμερισμό ευθυνών, χωρίς στερεοτυπικές «λογικές» κοινωνικής αρένας και κανιβαλισμού.

Είμαι πεπεισμένος ότι σύντομα θα υπάρξουν εξελίξεις και στον τρόπο λειτουργίας των σχολείων, αλλά και στο εν λόγω περιστατικό. Αυτό για το οποίο δεν είμαι βέβαιος είναι αν τα ΜΜΕ θα βρίσκονται πάλι εκεί, όταν θα καταλαγιάσει ο κουρνιαχτός αυτού του επεισοδίου και διαφανούν ξεκάθαρα όλες οι πλευρές του.

Όπως και να’ χει, ΟΠΟΙΑΔΗΠΟΤΕ μορφή βίας, από ΟΠΟΙΟΝΔΗΠΟΤΕ, δεν μπορεί να είναι αποδεκτή.

 Άλλωστε, «Ον ου τύπτει λόγος, ουδέ ράβδος»…

Παπανικολάου Χρήστος

Δάσκαλος (ΠΕ70)