fresh-education
Αχιλλέας Λεοντάρης,
Συνταξιούχος Εκπαιδευτικός-Συγγραφέας
«Ω άνθρωποι, που φέρεσθε, οίτινες χρημάτων μεν κτήσεως περί πάσαν ποιείσθαι σπουδήν, των δε υιέων, οις ταύτα καταλείψετε, μικρά φροντίζετε» Πλούταρχος, Περί παίδων αγωγής 4Ε
Σε ένα γενικό πλαίσιο, το χρέος της δημοκρατίας είναι να δίνει απαντήσεις στα προβλήματα κοινού ενδιαφέροντος, προφανώς προϊόν πλειοψηφίας, αλλά που οι επιλογές να προσεγγίζουν την έννοια του δικαίου, και, επιπλέον, να είναι εφαρμόσιμες. Ειδικότερα, όμως, στην παιδεία, απαιτείται όπως η οποιαδήποτε μεταρρύθμιση, εκτός των παραπάνω, να έχει διάρκεια που να ξεπερνάει τον χρόνο μιας ή και δύο, ακόμη, κοινοβουλευτικών περιόδων. Και τούτο για τους εξής λόγους:
1.- Τα αποτελέσματα μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης, ακόμη και της πιο επιτυχημένης, θα είναι ορατά πολύ αργότερα από την ώρα της πρώτης εφαρμογής της. Όταν, δηλαδή, οι υπεύθυνοι σχεδιαστές της, μπορεί να είναι και εκτός της εξουσίας, και, άρα, απαλλαγμένοι από την ανάγκη λογοδοσίας, όπως απαιτεί η δημοκρατία, αφού, άλλωστε, ο λογαριασμός μιας «άτυχης» παρέμβασης θα έρθει πολύ αργότερα. Οι ζημιές, όμως, που μπορεί να προκληθούν από μια κακή εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δεν περιορίζονται στον εκάστοτε πολιτικό χρόνο των υπευθύνων. Επεκτείνονται και θα συνοδεύουν τη γενιά αυτή εσαεί. Και όταν η ίδια η γενιά θα πάρει την ευθύνη της εξουσίας, τις ίδιες στρεβλώσεις θα μεταγγίσει και στις επόμενες γενεές.
2.- Όμως, η συνήθης τακτική είναι διαφορετική. Η εκπαιδευτική πολιτική της χώρας μας, κατά τον Δημαρά, Α., δεν είναι ούτε κρατική ούτε καν κυβερνητική. Είναι απλώς υπουργική. Το ίδιο και οι εξαγγελλόμενες ως μεταρρυθμίσεις. Καθότι «ο εκάστοτε υπουργός της Παιδείας νομοθετεί και μεταρρυθμίζει ανάλογα με τις προσωπικές του απόψεις, ανεξάρτητα – και συχνά αντίθετα – με τις προεκλογικές – ή και απλά προηγούμενες κυβερνητικές – δεσμεύσεις του κόμματος στο οποίο ανήκει». Εκπαιδευτική μεταρρύθμιση, κατά τον ίδιο, δεν είναι «η νομοθετική αντικατάσταση μιας διδακτικής μεθόδου με μιαν άλλη», «είναι η αλλαγή προσανατολισμού, είναι η κυριάρχηση ενός νέου πνεύματος».
3.- Η αλλαγή προσανατολισμού, όμως, δεν μπορεί να προκύψει στο ασφυκτικό πλαίσιο μιας κοινοβουλευτικής περιόδου. Απαιτεί διάρκεια τουλάχιστον δυο ή και τριών κοινοβουλευτικών περιόδων. Γεγονός που σημαίνει ότι μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση επωμίζεται τη μεγάλη ευθύνη να θέτει ως στόχο τόσο τις ανάγκες του παρόντος όσο και εκείνες του απώτερου μέλλοντος, όταν, για παράδειγμα, οι σημερινοί μαθητές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης θα κληθούν να παραλάβουν τη σκυτάλη της διαχείρισης των κοινών. Και λέμε μεγάλη ευθύνη, γιατί ο στόχος αυτός δεν είναι ασφαλώς ο πιο εύκολος. Οι γνώσεις στην εποχή μας πολλαπλασιάζονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα. Πολλές από αυτές ξεπερνούν ακόμη και το εγγύς μέλλον, ενώ πολλές άλλες απαξιώνονται ταχύτατα, με αποτέλεσμα η «διά βίου μάθηση» του Πλάτωνα να επανέρχεται απαιτητικότερη.
4.- Ποτέ άλλοτε στην Ιστορία ο άνθρωπος δε χρειάστηκε να μαντέψει το μέλλον τόσο πολύ, όσο τώρα και ιδιαίτερα στην παιδεία. Κι αυτό γιατί τα μορφωτικά αγαθά, ενώ σχεδιάζονται και παράγονται με όρους σημερινούς, τελικά θα κληθούν να «ανταποδώσουν» ύστερα από χρόνια, όταν, δηλαδή, τα δεδομένα θα έχουν αλλάξει. Αυτό σημαίνει πως διαμέσου των Αναλυτικών Προγραμμάτων και των αντίστοιχων βιβλίων που θα συντάξουμε σήμερα πρέπει να προλάβουμε το μέλλον και να σχεδιάσουμε τον άνθρωπο του αύριο. Είναι προφανές ότι σε μια εποχή ιλιγγιώδους μεταβλητότητας των γνώσεων, για την επίτευξη αυτού του μεγαλόπνοου και διπλού στόχου, η απλή πλειοψηφία, πάντα σχετική και κοντόθωρη, δεν αρκεί. Και πολύ περισσότερο δεν αρκεί όταν τα πλειοψηφούντα κυρίως κόμματα, έχοντας το νου τους στην επανεκλογή τους, αντιμετωπίζουν, συνήθως, μια μεταρρύθμιση με βάση τον στενό και βραχύ διάδρομο του πολιτικού τους παρόντος.
5.- Ένα πρώτο βήμα προς αυτή την κατεύθυνση μπορεί να θεωρηθεί αν η κάθε εκπαιδευτική μεταρρύθμιση δίνει τη βεβαιότητα, για παράδειγμα, στους σημερινούς μαθητές της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, ότι οι κανόνες του «παιγνιδιού» θα ισχύουν αδιατάραχτα σε όλη τη διάρκεια των σπουδών τους. Αν, μάλιστα, η πολιτεία, σεβόμενη τον αγώνα και την αγωνία τους, μοριοδοτεί τις προσπάθειές τους (βαθμοί απολυτηρίων, πτυχίων, μεταπτυχιακοί τίτλοι, συγγραφή κ.ά,) με σταθερούς και διαρκείς συντελεστές, θεσμικά κατοχυρωμένους, ώστε να μετέχουν σε επόμενες αξιολογήσεις των μαθητών, η επιπλέον αυτή κίνηση θα λειτουργεί ταυτόχρονα και ως κίνητρο για τις επιδόσεις τους.
6.- Σε πρόσφατη έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής διαβάζουμε ότι «το ποσοστό των μαθητών με χαμηλές επιδόσεις είναι πολύ υψηλότερο στην Ελλάδα από όλες τις ευρωπαϊκές χώρες». Οι καιροί ου μενετοί. Ο σχεδιασμός μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης δεν μπορεί να μένει κλειστό προνόμιο και ευθύνη της εκάστοτε πολιτικής εξουσίας. Θα πρέπει να συμμετέχουν περισσότερα του ενός κόμματα, τόσο για την ακριβέστερη αναζήτηση των μελλοντικών αναγκών, όσο και κυρίως για την ανάληψη της ευθύνης, ώστε η όποια μεταρρύθμιση να έχει τη συναίνεση μεγαλύτερων πλειοψηφιών, προκειμένου να στηριχτεί πολύ πέραν του πολιτικού χρόνου μιας κοινοβουλευτικής περιόδου. Οι ακρότητες, οι ακτιβισμοί και οι αντιπαλότητες συνιστούν, αναμφίβολα, στοιχεία της δημοκρατίας. Τον πυρήνα, όμως, που συνθέτει τη σταθερότητα, τον κατέχει ο συμβιβασμός και η συναίνεση.
7.- Η αρχή της πλειοψηφίας, κατά τον καθηγητή Βενιζέλο, Ε., «είναι αναμφίβολα η πρώτη προϋπόθεση για τη λειτουργία κάθε δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης». Η αρχή, όμως, αυτή, κατά τον ίδιο , θα ήταν αρκετή, αν η χώρα μας είχε κατακτήσει στο πλαίσιο της δημοκρατίας και μια δ ι κ α ι ο κ ρ α τ ί α, έναν πολιτικό πολιτισμό, τότε ίσως η απλή πλειοψηφία θα έλυνε στο πλαίσιο μιας διαβούλευσης το πρόβλημα της διάρκειας. Αυτό, όμως, φαίνεται ότι θα καθυστερήσει ακόμη.
8.- Μήπως, λοιπόν, είναι καιρός να θεσμοθετήσουμε τη συναίνεση κατά το πρότυπο της αλλαγής του εκλογικού νόμου που απαιτεί τα 2/3 του συνολικού αριθμού των βουλευτών, για να καταστεί νόμος, ή την επιλογή μελών των ανεξάρτητων αρχών που απαιτεί αυξημένη πλειοψηφία των 4/5, ή και την εκλογή Προέδρου της δημοκρατίας; Που σημαίνει να καταστήσουμε τη συναίνεση «θεσμικά κατοχυρωμένη» και άρα υποχρεωτική, με τρόπο που να μην αντικαθιστά την πλειοψηφία, αλλά «να τη συμπληρώνει», καθώς οι επιλογές, όντας αποδεκτές από μεγαλύτερο μέρος πολιτικών και πολιτών αντιστοίχως, θα μπορούσαν να εγγυηθούν την επιζητούμενη μεγαλύτερη δυνατή διάρκεια. Και, επιπλέον, περισσότερη και αξιόπιστη εγγύηση για ένα κράτος δικαίου και βέβαια έναν κώδικα αξιών, όπως «η πολυφωνία, η ανεκτικότητα, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» (Βενιζέλος, Ε.).
9.- Είναι προφανές πως η καθιέρωση μιας εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης με διάρκεια, μεταξύ πολλών άλλων, θα έλυνε οριστικά και δυο κορυφαία προβλήματα της εκπαίδευσης, τα οποία, αν και υπέρ – ώριμα για τη μέση συλλογική συνείδηση, τα ίδια κοντεύουν να σαπίσουν από ένα διαρκές πολύχρονο πήγαινε – έλα.
Το ένα είναι η θεσμοθέτηση μιας διοικητικής και καθοδηγητικής πυραμίδας, μέσα στην οποία όλοι θα αναγνωρίζουν με σαφήνεια τα δικαιώματά τους, αλλά και τις συναφείς υποχρεώσεις τους, για τις οποίες και θα λογοδοτούν στα αντιστοίχως αρμόδια όργανα, όπως άλλωστε απαιτεί η δημοκρατία.
Το δεύτερο είναι η εφαρμογή, επιτέλους, αξιόπιστου συστήματος αξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου σε επίπεδο σχολικής μονάδας, σχολικής περιφέρειας, αλλά και επικράτειας και, βεβαίως, η εξίσου αξιόπιστη αξιολόγηση όλων των εκπαιδευτικών ξεχωριστά.
Σημειώνω βραχύλογα και μερικά ακόμη που, επίσης, διαιωνίζονται για 10/ετίες στα αδιέξοδά τους, όπως τα αναλυτικά προγράμματα, η σύνταξη και δωρεάν διανομή των βιβλίων, το ένα ή περισσότερα του ενός βιβλία, ή έμφαση στην τοπική ιστορία, η παιδαγωγική κατάρτιση των εκπαιδευτικών δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης κ.λπ. Ας τολμήσουμε, συνεπώς, μια συναίνεση, που να κινείται πολύ πάνω από την τυραννία της πλειοψηφίας, ώστε να έχουμε μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που θα αντέξει στο χρόνο.
Δείτε επίσης:
Σύμβουλοι Εκπαίδευσης: Τι βαθμούς θα βάλουν στους εκπαιδευτικούς Μια διδακτική ιστορία
Φωτογραφία από Ulrike Leone από το Pixabay
